سهم روسیه و اوکراین در محصولات کشاورزی جهان

جنگ میان اوکراین و روسیه هزاران کیلومتر دورتر از میدان نبرد، زندگی انسان‌های زیادی را درگیر بحرانی فاجعه‌بار ساخته است. جنگ، درحال تخریب نظام غذایی جهانی است؛ نظامی که پیش از جنگ هم زیر فشار تبعات همه‌گیری کرونا، تغییرات اقلیمی و بحران انرژی کمر خم کرده بود. صادرات غلات و دانه‌های روغنی از اوکراین تقریبا متوقف شده و صادرات همین اقلام از روسیه در معرض خطر توقف قرار دارد. این 2 کشور در مجموع 12درصد از بازار مواد غذایی مبادله شده در جهان را تامین می‌کنند. 
قیمت گندم از آغاز سال تاکنون افزایشی 53 درصدی داشته است و در هفته‌های اخیر پس از آن که موج گرمای شدید، صادرات گندم از هندوستان را متوقف کرد، 6 درصد دیگر هم به این رقم افزوده شد و این تنها آغاز بحرانی فراگیر است. آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل 3 روز پیش هشدار داد که جهان احتمالا از ماه آینده درگیر یک بحران بزرگ غذایی خواهد شد؛ بحرانی که می‌تواند برای سال‌ها ادامه داشته باشد. افزایش قیمت غذاهایی مثل نان، برنج و سیب‌زمینی که قوت غالب مردم جهان هستند، جمعیت افراد درگیر با ناامنی غذایی را از 440 میلیون نفر به 1.6 میلیارد نفر رسانده است. طبق اعلام سازمان ملل، 250 میلیون انسان هم در آستانه قحطی قرار گرفته‌اند. درصورتی که جنگ ادامه‌دار شود و فرایند صادرات مواد غذایی اوکراین و روسیه مختل بماند، صدها میلیون انسان به زیر خط فقر سقوط خواهند کرد، ناآرامی‌های سیاسی فراگیر خواهند شد، کودکان بیمار شده و بسیاری از مردم به دلیل گرسنگی جان خود را از دست خواهند داد. 
روسیه و اوکراین تامین‌کننده 28 درصد از گندم، 29 درصد از جو، ‌15 درصد از ذرت و 75 درصد از روغن آفتابگردان بازار موادغذایی جهان هستند. اوکراین به تنهایی 50 درصد از روغن آفتابگردان جهان را تامین می‌کند. این 2 کشور حدود نیمی از غلات وارد شده توسط لبنان و تونس و دو سوم غلات وارد شده توسط مصر و لیبی را تامین می‌کنند. صادرات غذایی اوکراین کالری موردنیاز برای 400 میلیون انسان را تامین می‌کند و جنگ درحال مختل‌سازی این زنجیره تامین است. بخشی از بنادر اوکراین در حاشیه دریای سیاه اکنون در دست روسیه بوده و بخش دیگر را دولت اوکراین برای جلوگیری از پیشروی‌ روس‌ها مین‌گذاری کرده است.
حتی پیش از آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین هم برنامه جهانی غذا هشدار داده بود که سال 2022 سالی فاجعه‌بار خواهد بود. چین، بزرگ ترین تولید‌کننده گندم جهان نسبت به کاهش شدید محصول گندم در سال جاری به دلیل کاهش میزان بارندگی هشدار داده بود. آغاز موج گرمای شدید و توقف بارندگی در هندوستان، دومین تولید‌کننده بزرگ گندم در جهان، بر وخامت اوضاع افزوده است. شاخ آفریقا هم درحال تجربه کردن وخیم‌ترین خشکسالی طی 4 دهه اخیر است.
اصلی‌ترین فشار ناشی از این بحران بر دوش خانواده‌های فقیر خواهد بود. درحال حاضر خانوارها در اقتصادهای نوظهور 25 درصد و در کشورهای صحرای آفریقا 40 درصد از بودجه زندگی خود را صرف خرید مواد غذایی می‌کنند. در بسیاری از کشورهایی که برای تامین مواد غذایی خود به واردات وابسته‌اند، دولت‌ها توان مالی تخصیص یارانه برای کمک به خانوارهای کم‌توان را ندارند، به ویژه اگر این کشورها واردکننده انرژی هم باشند. زیرا بازار انرژی، خود درگیر بحرانی دیگر است.
قبل از آنکه نیروهای روسیه وارد خاک اوکراین شوند، اوکراینی‌ها بخش اعظم محصولات کشاورزی تابستانه خود را صادر کردند اما بخش بزرگی از محصولات جو و ذرت این کشور، در داخل اوکراین درحال پوسیدن است. همزمان روسیه هنوز در تقلاست تا با وجود تحریم‌ها، محصولات کشاورزی خود را به فروش برساند. این کشور به زودی با کمبود ذخیره بذر و آفت‌کش مواجه خواهد شد که معمولا از اتحادیه اروپا تامین می‌شده است. نوسان قیمت غلات و افزایش قیمت کودهای شیمیایی و انرژی، بازار موادغذایی جهان را آشفته کرده اما واکنش‌های هیجانی سیاستمداران، دردسر بزرگتری ایجاد کرده است. از زمان آغاز جنگ اوکراین تا به امروز 23 کشور از قزاقستان گرفته تا کویت، محدودیت‌های شدیدی برای صادرات مواد غذایی اعمال کرده‌اند که این محدودیت‌ها 10 درصد از بازار مواد غذایی جهان را تحت‌تاثیر خود قرار داده است. از سویی دیگر محدودیت‌های جدید صادرات، یک پنجم بازار کود شیمیایی جهان را مختل کرده است. 
مجله اکونومیست نوشته که در چنین شرایطی لغو محدودیت‌های صادراتی، حمایت مالی از واردکننده‌ها، کمک به خروج محصولات کشاورزی از اوکراین، کاهش استفاده غیرغذایی از غلات و دانه‌های روغنی مانند ممنوعیت استفاده از غلات در تولید سوخت یا تولید غذای دامی می‌تواند بحران پیش رو را تا حدی مدیریت کند. اما شکسته شدن محاصره دریایی اوکراین چه زمانی می تواند درمانی فوری برای این درد باشد؟ درحال حاضر نزدیک به 25 میلیون تن ذرت و گندم، برابر مجموع مصرف سالانه کشورهای کمتر توسعه یافته جهان در اوکراین تلنبار شده است. 3 کشور هستند که با همکاری یکدیگر می‌توانند این منبع بزرگ را در دسترس جهان قرار دهند: روسیه باید به کشتی‌های اوکراینی  اجازه تردد دهد، اوکراین باید مسیر دسترسی به بندر اودسا را مین‌زدایی کند و ترکیه باید به کشتی‌های جنگی برای اسکورت کشتی‌های غله‌ بر اجازه عبور از تنگه بسفر را بدهد.